Եվրոպական ուսուցման հիմնադրամը (ԵՈՒՀ) 1994 թվականից աշխատում է Հայաստանի հետ՝
աջակցելու կրթական բարեփոխումներին և բարելավելու աշխատաշուկայի հնարավորությունները:
Հայացք երեք տասնամյակների ընդհանուր նպատակներին և հեռանկարներին:
Հայաստանը վերջերս բախվել է բազմաթիվ հասարակական-քաղաքական և տնտեսական ցնցումների, այդ թվում՝
2018 թվականի Թավշյա հեղափոխությանը, COVID-19 համաճարակին և 2020 թվականի հակամարտությանը
Ադրբեջանի հետ։ 2023 թվականին Արցախում ռազմական լարվածությունը հանգեցրեց ավելի քան 100,000 էթնիկ
հայերի տեղահանմանը, ինչը դրդեց հակաճգնաժամային արձագանքման միջոցների։ Դեռ մինչ այդ Հայաստանն ուներ
արտագաղթի ամենաբարձր ցուցանիշներից մեկն աշխարհում՝ երկրի քաղաքացիների մոտ 30%-ը բնակվում էր
երկրից դուրս (ՏՀԶԿ-ի տվյալները 2017թ.):
Չնայած այս մարտահրավերներին, Հայաստանն առաջընթաց է գրանցել իր բարեփոխումների օրակարգում՝
առաջնահերթություն տալով փաստերի վրա հիմնված քաղաքականությանը և ռազմավարական պլանավորմանը:
Կրթությունը առանցքային դեր է խաղում կայուն զարգացման հասնելու գործում՝ Հայաստանի վերափոխման մինչև
2050 թվականի ռազմավարությունը ավելի լայն նպատակներին համահունչ։
Վերջին տարիներին Հայաստանը զգալի առաջընթաց է գրանցել կրթության մատչելիության բարելավման հարցում:
Ըստ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 2021 թվականի Կայուն զարգացման նպատակների՝ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի տվյալների՝ տարրական և
միջնակարգ կրթության համախառն ընդգրկվածության մակարդակը 2020 թվականին համապատասխանաբար կազմել
է 91,24% և 87,25%:
2010 թվականից ի վեր Հայաստանը ակտիվ մասնակցում է ԵՈՒՀ-ի Թորինյան գործընթացին, որը վերլուծում է
կրթության և վերապատրաստման համակարգերը՝ քաղաքականության բարեփոխումներին տեղեկացնելու համար:
2023 թվականին ԵՈՒՀ-ն մեկնարկեց նախաձեռնության նոր փուլ՝ կենտրոնանալով ողջ կյանքի ընթացքում
ուսուցման հեռանկարների վրա և վերանայելով ազգային քաղաքականությունը, մասնավորապես՝ մասնագիտական
կրթության և ուսուցման (ՄԿՈՒ) մատչելիության և գրավչության վերաբերյալ: Նախնական արդյունքները քննարկվել
են Երևանում 2023 թվականի նոյեմբերին։
Քրիստիանա Բուրզիոն, ԵՈՒՀ-ի մարդկային կապիտալի զարգացման փորձագետ և Հայաստանի հետ կապի
պատասխանատուն, ընդգծում է Թուրինյան գործընթացի կարևոր դերը բարեփոխումների ազգային օրակարգերի
իրազեկման գործում՝ բացահայտումներով և առաջարկություններով ինտեգրվելով քաղաքականության
բարեփոխումներին:
«Նայելով առաջ՝ պարզ է դառնում, որ Հայաստանը ցանկանում է շարունակել աջակցել սովորողների
մասնակցությանը հասարակական կյանքում և աշխատաշուկայում», - ասում է Բուրզիոն:
«Թուրինյան գործընթացին մասնակցությունը բոլոր ՄԿՈՒ քաղաքականություն մշակողների և սոցիալական
գործընկերների համար հնարավորություն է տալիս պարբերաբար վերանայել ոլորտի քաղաքականությունը և
վերահսկել իրականացվող ծրագրերի արդյունավետությունը՝ ի շահ սովորողների և աշխատաշուկայում նրանց
աշխատունակության», - ասում է Մասնագիտական կրթության և ուսուցման զարգացման ազգային կենտրոնի տնօրեն
Տաթևիկ Գասպարյանը. «ԵՀՀ-ի հետ հաջողված ծրագրերից մեկը աշխատանքի վրա հիմնված ուսուցման
հայեցակարգի մշակումն էր, որը հետագայում ընդունվեց ՄԿՈՒ զարգացման ազգային խորհրդի կողմից: Չնայած
Հայաստանում դուալ կրթության համակարգը փորձնական էր՝ արդեն մի քանի տարի է չկար. «Համապարփակ
մոտեցում կրթության և բիզնեսի համագործակցությանը» Հայեցակարգի դրույթներն արտացոլված են
«Մասնագիտական կրթության և ուսուցման մասին» նոր օրենքի նախագծում»։
Վերջին տասնամյակում Հայաստանում նկատվել է 15-24 տարիքային խմբում չկրթված, չվերապատրաստված կամ
չաշխատող երիտասարդների (ՉՉՉ) տոկոսի զգալի նվազում՝ 2010-ի 44,5%-ից մինչև 2021-ին 20,3%
(Առանցքային քաղաքականությունների զարգացումները կրթության մեջ): Չնայած այս դրական միտումին,
մարտահրավերները մնում են, հատկապես գենդերային անհավասարության առումով, որոնք անհամաչափ են ազդում
երիտասարդ կանանց վրա: Միևնույն ժամանակ, 15-29 տարեկան ՄԿՈՒ շրջանավարտների կեսը 2019-ին եղել են
ՉՉՉ-ներ՝ ընդգծելով երիտասարդների դժվար անցումը դպրոցից աշխատանքին, ի լրումն հայաստանյան շուկայում
աշխատուժի պահանջարկի և առաջարկի զգալի անհամապատասխանության (Երիտասարդության անցում և
հմտությունների անհամապատասխանություն Արևելյան գործընկերությունում):
2016 թվականին ETF-ը պատրաստեց կարճամետրաժ ֆիլմ Հայաստանում մի նախագծի մասին, որն աջակցում և
զորացնում է գենդերային բռնության զոհերին ձեռնարկատիրական հմտություններ ձեռք բերելու համար:
Մասնագիտական վերապատրաստման միջոցով նախաձեռնությունը նպատակ ուներ զարգացնել մասնակիցների
ինքնավստահությունը, վստահությունը, բիզնեսի և որոշումներ կայացնելու հմտությունները:
Այս մարտահրավերների արանքում շատ կարևոր է ուժեղացնել երիտասարդների ձայնը, ինչպիսին է Գոհարիկ
Գրիգորյանը՝ Հայաստանում Եվրոպայի երիտասարդ դեսպան և Մասնագիտական կողմնորոշման կենտրոնի
հիմնադիրը, մի ՀԿ, որը նպատակ ունի ուղղորդել երիտասարդներին իրենց կարիերայի զարգացման մեջ և օգնել
նրանց կատարել ճիշտ ընտրություն։ Գոհարիկը կարևորում է ԵՄ-ի կողմից աջակցվող միջազգային ծրագրերի դերը
նոր սերնդի մասնագիտական զարգացման և հնարավորությունների խթանման գործում։
«ԵՈՒՀ-ին ծանոթացա Հայաստանի կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությունում իմ
պրակտիկայի ընթացքում և հիացած էի նրա գործունեությամբ», - ասում է Գրիգորյանը։ «Որոշ նախաձեռնություններ
խթանել են էական փափուկ հմտությունները, ինչպիսիք են քննադատական մտածողությունը, վերլուծական
հմտությունները և մեդիա գրագիտությունը: Այս հմտություններն անփոխարինելի են ոչ միայն աշխատաշուկայում,
այլև ակադեմիական և գիտական գործունեության մեջ: Իրոք, ԵՄ նախաձեռնությունների կողմից ձևավորված
զարգացող լանդշաֆտը Հայաստանում խթանել է մի սերունդ, որը հագեցած է տարբեր հմտություններով և
անհատական և մասնագիտական աճի համապարփակ մոտեցմամբ»:
Բենթ Սորենսենը, ԵՈՒՀ -ի հաղորդակցության բաժնի նախկին ղեկավարը, ներկայացնում է կենդանի օրինակ, թե
ինչպես ԵՈՒՀ -ի աջակցությունը Հայաստանին սոսկ տեսական գործընթաց չի եղել: 2010 թվականի հոկտեմբերին
Սորենսենը Եվրոնյուզ հեռուստաընկերության նկարահանող խմբի հետ էր Հայաստանի հյուսիսում գտնվող Վանաձոր
քաղաքում, որտեղ ապրում էր Վիկտորյա Հակոբջանյանը: Նա եղել է Եվրոնյուզի «Ուսուցումը Հայաստանում»
թեմայով զեկույցի ուշադրության կենտրոնում, քանի որ նա ներկայացնում էր հայ երիտասարդների մի սերունդ, ովքեր
օգուտ են քաղում ԵՈՒՀ-ի աշխատանքից՝ ուղղված երկրում կրթության և վերապատրաստման բարեփոխումներին:
«Վիկտորիան վերջերս աշխատանքի էր ընդունվել տեղական տեքստիլ ընկերությունում որպես գլխավոր դիզայներ և
ուրախ էր խոսել այն մասին, թե ինչպես է Վանաձորի տեխնիկական քոլեջում իր կրթությունը դարձել իր կարիերայի
բանալին: Հեռուստաընկերության խումբը ցանկանում էր օգտագործել Վիկտորիայի պատմությունը որպես
մասնագիտական աշխատանքի հիանալի օրինակ: Կրթությունը առաջընթացի ճանապարհ է Հայաստանի
երիտասարդության համար»,- ասում է Սորենսենը։ «Հայաստանում շատ մարդիկ շահել են կրթության, ուսուցման և
աշխատաշուկայի արդիականացումից: Վիկտորիան կենդանի օրինակ էր այլ երիտասարդների և քաղաքականություն
մշակողների համար. կրթության մեջ ներդրումներ կատարելը արդյունք տալի՛ս է»:
Որպես աշխատանքի վրա հիմնված ուսուցման և կարիերայի ուղղորդման ոլորտում Հայաստանի ազգային
բարեփոխումներին իր աջակցության մաս՝ 2022 թվականին ԵՈՒՀ-ն իրականացրել է երկրի կարիերայի զարգացման
աջակցության համակարգի հետազոտություն և աշխատաշուկայի քաղաքականության վերանայում՝ կրթության,
վերապատրաստման և աշխատունակության վերաբերյալ ԵՈՒՀ քաղաքականության խորհրդատվությունն ավելի
թիրախային դարձնելու համար։
ԵՈՒՀ-ի դերն է նաև ընդգծել, թե որքան արագ է փոխվում աշխատաշուկան, ներառյալ Հայաստանում:
Շինարարության ոլորտում ապագա հմտությունների կարիքները ուսումնասիրությունից մինչև թվային կրթության
ոլորտում SELFIE գործիքի փորձարկում․ ԵՈՒՀ-ն օգնում է լուծել ապագա մարտահրավերները հաղթահարելու հարցը
և նոր աշխարհում մրցելու համար անհրաժեշտ հմտություններ տրամադրել:
«Թվայնացման համատարած գործընթացներն արագորեն փոխում են աշխատաշուկայի պահանջները, ուստի
անհրաժեշտ է համապատասխան արագ արձագանք՝ մատուցվող կրթության բովանդակության և որակի առումով», -
ասում է Տաթևիկ Գասպարյանը։ «Տվյալ դեպքում միջազգային համագործակցությունը հնարավորություն է տալիս
փոխանակել արդեն իսկ կուտակված փորձը և գտնել ուղիներ՝ համատեղ լուծելու մասնագիտական կրթության և
ուսուցման ոլորտում նմանատիպ խնդիրները։
Աղբյուր՝
2018 թվականի Թավշյա հեղափոխությանը, COVID-19 համաճարակին և 2020 թվականի հակամարտությանը
Ադրբեջանի հետ։ 2023 թվականին Արցախում ռազմական լարվածությունը հանգեցրեց ավելի քան 100,000 էթնիկ
հայերի տեղահանմանը, ինչը դրդեց հակաճգնաժամային արձագանքման միջոցների։ Դեռ մինչ այդ Հայաստանն ուներ
արտագաղթի ամենաբարձր ցուցանիշներից մեկն աշխարհում՝ երկրի քաղաքացիների մոտ 30%-ը բնակվում էր
երկրից դուրս (ՏՀԶԿ-ի տվյալները 2017թ.):
Չնայած այս մարտահրավերներին, Հայաստանն առաջընթաց է գրանցել իր բարեփոխումների օրակարգում՝
առաջնահերթություն տալով փաստերի վրա հիմնված քաղաքականությանը և ռազմավարական պլանավորմանը:
Կրթությունը առանցքային դեր է խաղում կայուն զարգացման հասնելու գործում՝ Հայաստանի վերափոխման մինչև
2050 թվականի ռազմավարությունը ավելի լայն նպատակներին համահունչ։
Վերջին տարիներին Հայաստանը զգալի առաջընթաց է գրանցել կրթության մատչելիության բարելավման հարցում:
Ըստ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 2021 թվականի Կայուն զարգացման նպատակների՝ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի տվյալների՝ տարրական և
միջնակարգ կրթության համախառն ընդգրկվածության մակարդակը 2020 թվականին համապատասխանաբար կազմել
է 91,24% և 87,25%:
2010 թվականից ի վեր Հայաստանը ակտիվ մասնակցում է ԵՈՒՀ-ի Թորինյան գործընթացին, որը վերլուծում է
կրթության և վերապատրաստման համակարգերը՝ քաղաքականության բարեփոխումներին տեղեկացնելու համար:
2023 թվականին ԵՈՒՀ-ն մեկնարկեց նախաձեռնության նոր փուլ՝ կենտրոնանալով ողջ կյանքի ընթացքում
ուսուցման հեռանկարների վրա և վերանայելով ազգային քաղաքականությունը, մասնավորապես՝ մասնագիտական
կրթության և ուսուցման (ՄԿՈՒ) մատչելիության և գրավչության վերաբերյալ: Նախնական արդյունքները քննարկվել
են Երևանում 2023 թվականի նոյեմբերին։
Քրիստիանա Բուրզիոն, ԵՈՒՀ-ի մարդկային կապիտալի զարգացման փորձագետ և Հայաստանի հետ կապի
պատասխանատուն, ընդգծում է Թուրինյան գործընթացի կարևոր դերը բարեփոխումների ազգային օրակարգերի
իրազեկման գործում՝ բացահայտումներով և առաջարկություններով ինտեգրվելով քաղաքականության
բարեփոխումներին:
«Նայելով առաջ՝ պարզ է դառնում, որ Հայաստանը ցանկանում է շարունակել աջակցել սովորողների
մասնակցությանը հասարակական կյանքում և աշխատաշուկայում», - ասում է Բուրզիոն:
«Թուրինյան գործընթացին մասնակցությունը բոլոր ՄԿՈՒ քաղաքականություն մշակողների և սոցիալական
գործընկերների համար հնարավորություն է տալիս պարբերաբար վերանայել ոլորտի քաղաքականությունը և
վերահսկել իրականացվող ծրագրերի արդյունավետությունը՝ ի շահ սովորողների և աշխատաշուկայում նրանց
աշխատունակության», - ասում է Մասնագիտական կրթության և ուսուցման զարգացման ազգային կենտրոնի տնօրեն
Տաթևիկ Գասպարյանը. «ԵՀՀ-ի հետ հաջողված ծրագրերից մեկը աշխատանքի վրա հիմնված ուսուցման
հայեցակարգի մշակումն էր, որը հետագայում ընդունվեց ՄԿՈՒ զարգացման ազգային խորհրդի կողմից: Չնայած
Հայաստանում դուալ կրթության համակարգը փորձնական էր՝ արդեն մի քանի տարի է չկար. «Համապարփակ
մոտեցում կրթության և բիզնեսի համագործակցությանը» Հայեցակարգի դրույթներն արտացոլված են
«Մասնագիտական կրթության և ուսուցման մասին» նոր օրենքի նախագծում»։
Վերջին տասնամյակում Հայաստանում նկատվել է 15-24 տարիքային խմբում չկրթված, չվերապատրաստված կամ
չաշխատող երիտասարդների (ՉՉՉ) տոկոսի զգալի նվազում՝ 2010-ի 44,5%-ից մինչև 2021-ին 20,3%
(Առանցքային քաղաքականությունների զարգացումները կրթության մեջ): Չնայած այս դրական միտումին,
մարտահրավերները մնում են, հատկապես գենդերային անհավասարության առումով, որոնք անհամաչափ են ազդում
երիտասարդ կանանց վրա: Միևնույն ժամանակ, 15-29 տարեկան ՄԿՈՒ շրջանավարտների կեսը 2019-ին եղել են
ՉՉՉ-ներ՝ ընդգծելով երիտասարդների դժվար անցումը դպրոցից աշխատանքին, ի լրումն հայաստանյան շուկայում
աշխատուժի պահանջարկի և առաջարկի զգալի անհամապատասխանության (Երիտասարդության անցում և
հմտությունների անհամապատասխանություն Արևելյան գործընկերությունում):
2016 թվականին ETF-ը պատրաստեց կարճամետրաժ ֆիլմ Հայաստանում մի նախագծի մասին, որն աջակցում և
զորացնում է գենդերային բռնության զոհերին ձեռնարկատիրական հմտություններ ձեռք բերելու համար:
Մասնագիտական վերապատրաստման միջոցով նախաձեռնությունը նպատակ ուներ զարգացնել մասնակիցների
ինքնավստահությունը, վստահությունը, բիզնեսի և որոշումներ կայացնելու հմտությունները:
Այս մարտահրավերների արանքում շատ կարևոր է ուժեղացնել երիտասարդների ձայնը, ինչպիսին է Գոհարիկ
Գրիգորյանը՝ Հայաստանում Եվրոպայի երիտասարդ դեսպան և Մասնագիտական կողմնորոշման կենտրոնի
հիմնադիրը, մի ՀԿ, որը նպատակ ունի ուղղորդել երիտասարդներին իրենց կարիերայի զարգացման մեջ և օգնել
նրանց կատարել ճիշտ ընտրություն։ Գոհարիկը կարևորում է ԵՄ-ի կողմից աջակցվող միջազգային ծրագրերի դերը
նոր սերնդի մասնագիտական զարգացման և հնարավորությունների խթանման գործում։
«ԵՈՒՀ-ին ծանոթացա Հայաստանի կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությունում իմ
պրակտիկայի ընթացքում և հիացած էի նրա գործունեությամբ», - ասում է Գրիգորյանը։ «Որոշ նախաձեռնություններ
խթանել են էական փափուկ հմտությունները, ինչպիսիք են քննադատական մտածողությունը, վերլուծական
հմտությունները և մեդիա գրագիտությունը: Այս հմտություններն անփոխարինելի են ոչ միայն աշխատաշուկայում,
այլև ակադեմիական և գիտական գործունեության մեջ: Իրոք, ԵՄ նախաձեռնությունների կողմից ձևավորված
զարգացող լանդշաֆտը Հայաստանում խթանել է մի սերունդ, որը հագեցած է տարբեր հմտություններով և
անհատական և մասնագիտական աճի համապարփակ մոտեցմամբ»:
Բենթ Սորենսենը, ԵՈՒՀ -ի հաղորդակցության բաժնի նախկին ղեկավարը, ներկայացնում է կենդանի օրինակ, թե
ինչպես ԵՈՒՀ -ի աջակցությունը Հայաստանին սոսկ տեսական գործընթաց չի եղել: 2010 թվականի հոկտեմբերին
Սորենսենը Եվրոնյուզ հեռուստաընկերության նկարահանող խմբի հետ էր Հայաստանի հյուսիսում գտնվող Վանաձոր
քաղաքում, որտեղ ապրում էր Վիկտորյա Հակոբջանյանը: Նա եղել է Եվրոնյուզի «Ուսուցումը Հայաստանում»
թեմայով զեկույցի ուշադրության կենտրոնում, քանի որ նա ներկայացնում էր հայ երիտասարդների մի սերունդ, ովքեր
օգուտ են քաղում ԵՈՒՀ-ի աշխատանքից՝ ուղղված երկրում կրթության և վերապատրաստման բարեփոխումներին:
«Վիկտորիան վերջերս աշխատանքի էր ընդունվել տեղական տեքստիլ ընկերությունում որպես գլխավոր դիզայներ և
ուրախ էր խոսել այն մասին, թե ինչպես է Վանաձորի տեխնիկական քոլեջում իր կրթությունը դարձել իր կարիերայի
բանալին: Հեռուստաընկերության խումբը ցանկանում էր օգտագործել Վիկտորիայի պատմությունը որպես
մասնագիտական աշխատանքի հիանալի օրինակ: Կրթությունը առաջընթացի ճանապարհ է Հայաստանի
երիտասարդության համար»,- ասում է Սորենսենը։ «Հայաստանում շատ մարդիկ շահել են կրթության, ուսուցման և
աշխատաշուկայի արդիականացումից: Վիկտորիան կենդանի օրինակ էր այլ երիտասարդների և քաղաքականություն
մշակողների համար. կրթության մեջ ներդրումներ կատարելը արդյունք տալի՛ս է»:
Որպես աշխատանքի վրա հիմնված ուսուցման և կարիերայի ուղղորդման ոլորտում Հայաստանի ազգային
բարեփոխումներին իր աջակցության մաս՝ 2022 թվականին ԵՈՒՀ-ն իրականացրել է երկրի կարիերայի զարգացման
աջակցության համակարգի հետազոտություն և աշխատաշուկայի քաղաքականության վերանայում՝ կրթության,
վերապատրաստման և աշխատունակության վերաբերյալ ԵՈՒՀ քաղաքականության խորհրդատվությունն ավելի
թիրախային դարձնելու համար։
ԵՈՒՀ-ի դերն է նաև ընդգծել, թե որքան արագ է փոխվում աշխատաշուկան, ներառյալ Հայաստանում:
Շինարարության ոլորտում ապագա հմտությունների կարիքները ուսումնասիրությունից մինչև թվային կրթության
ոլորտում SELFIE գործիքի փորձարկում․ ԵՈՒՀ-ն օգնում է լուծել ապագա մարտահրավերները հաղթահարելու հարցը
և նոր աշխարհում մրցելու համար անհրաժեշտ հմտություններ տրամադրել:
«Թվայնացման համատարած գործընթացներն արագորեն փոխում են աշխատաշուկայի պահանջները, ուստի
անհրաժեշտ է համապատասխան արագ արձագանք՝ մատուցվող կրթության բովանդակության և որակի առումով», -
ասում է Տաթևիկ Գասպարյանը։ «Տվյալ դեպքում միջազգային համագործակցությունը հնարավորություն է տալիս
փոխանակել արդեն իսկ կուտակված փորձը և գտնել ուղիներ՝ համատեղ լուծելու մասնագիտական կրթության և
ուսուցման ոլորտում նմանատիպ խնդիրները։
Աղբյուր՝